Πρόλογος της ελληνικής έκδοσης
Το κείμενο του Le Brise-Glace δημοσιεύτηκε το 1989, λίγο πριν την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και την ολοκληρωτική νίκη της δημοκρατίας σε όλο τον πλανήτη. Κυκλοφορούμε την ελληνική του μετάφραση 17 χρόνια αργότερα, σε μια εποχή που ο δημοκρατικός λόγος έχει γίνει πλέον καθολικός. Γιατί, όμως, να επιμείνουμε σε μια κριτική της δημοκρατίας; Γιατί όταν ο δημοκρατικός λόγος την ίδια στιγμή που νομιμοποιεί τις «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» σε Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν και Ιράκ αποτελεί τον κυρίαρχο λόγο της πολύχρωμης αντίστασης στον πόλεμο, η επανάσταση είναι αναγκασμένη να «αναζητήσει έναν άλλο τρόπο», να «ψελλίσει μια γλώσσα που δε θα είναι ούτε αυτή του πολιτικού, ούτε αυτή του δικηγόρου».
Η βασική συνεισφορά του κειμένου των γάλλων συντρόφων είναι ότι δείχνει πώς η δημοκρατία αποτελεί κομμάτι των κοινωνικών σχέσεων του κόσμου του κεφαλαίου. Η δημοκρατία γεννήθηκε, μαζί με το λόγο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατά την περίοδο που το κεφάλαιο αναδυόταν, «με αίμα και φωτιά», μέσα από την καταστροφή των κοινοτήτων και των προηγούμενων μορφών παραγωγής της ζωής. Η δημοκρατία γεννήθηκε όταν αυτή η ιστορική κίνηση διέλυε τους προϋπάρχοντες κοινωνικούς δεσμούς, παράγοντας άτομα-ιδιοκτήτες μονάχα της εργατικής τους δύναμης, παράγοντας δηλαδή προλετάριους. Όπως η ανταλλαγή, η οποία καθολικοποιείται αυτή την περίοδο, έτσι και η δημοκρατία συνθέτει την ενότητα ενός ήδη διασπασμένου κόσμου. Τον ενοποιούν, όμως, ως διασπασμένο. Η ψήφος αποτελεί το πολιτικό αντίστοιχο του χρήματος. Έτσι, για την απελευθέρωσή μας, δεν τίθεται το ζήτημα να προσπαθήσουμε να εγκαθιδρύσουμε μια νέα δημοκρατία ή ένα νέο τύπο δημοκρατίας. Αυτή η δημοκρατία που υπάρχει είναι η μόνη δυνατή.
Ωστόσο, ακριβώς επειδή η δημοκρατία βρίσκεται στην καρδιά των κοινωνικών σχέσεων αυτού του κόσμου, στοιχειώνει τα μυαλά μας, τις πράξεις μας και άρα τους αγώνες της τάξης μας. Εδώ βρίσκεται και η άλλη σημαντική συνεισφορά της ανάλυσης του Le Brise-Glace. Οι συγγραφείς τονίζουν ότι «τα κινήματα στη σύγχρονη εποχή -στην εποχή της γέννησης και της ταυτόχρονης ανάπτυξης του καπιταλισμού και της δημοκρατίας- παρουσίαζαν πάντα μια διπλή φύση, τόσο τη ριζοσπαστική αντίθεση στην τάξη του κόσμου όσο και την αξίωση για μια θέση στην αγκαλιά του». Η διπλή αυτή φύση παρουσιάζεται ως αντίφαση σε κάθε προλεταριακό αγώνα, γεγονός που πηγάζει από την ίδια την αντιφατική φύση του προλεταριάτου. Η δημοκρατία αποτελεί ένα όριο που κάθε προλεταριακό κίνημα οφείλει να ξεπεράσει, αν θέλει να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση της κατάργησης της τάξης και της κομμουνιστικοποίσης των κοινωνικών σχέσεων. Όταν το προλεταριακό κίνημα μιλάει τη γλώσσα της δημοκρατίας, μιλάει τη γλώσσα του κεφαλαίου, άρα αναπαράγει τη δική μας φτώχεια. Όποιος βάζει ως προτεραιότητα το ζήτημα της διαχείρισης είναι καταδικασμένος να δημιουργήσει ένα μηχανισμό διαχείρισης. Η κομμουνιστική κριτική θέλει να επιστρέψει τη συζήτηση στο περιεχόμενο της ζωής μας, του λόγου και των πράξεών μας. Οι συγγραφείς δείχνουν αυτή την αντίφαση σε συγκεκριμένα παραδείγματα ταξικών αγώνων στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80, τονίζοντας τις κομμουνιστικές χειρονομίες των προλετάριων και ασκώντας κριτική στην αναπαραγωγή της δημοκρατικής ιδεολογίας.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο προλογικό σημείωμα, να σημειώσουμε ότι έχουμε προσπαθήσει με υποσημειώσεις να κάνουμε καλύτερα κατανοητές στον αναγνώστη ορισμένες αναφορές σε πρόσωπα, κοινωνικές καταστάσεις και προλεταριακούς αγώνες στη Γαλλία, που είναι σχετικά άγνωστα στην Ελλάδα.
Πρόλογος της ελληνικής έκδοσης
Το κείμενο του Le Brise-Glace δημοσιεύτηκε το 1989, λίγο πριν την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και την ολοκληρωτική νίκη της δημοκρατίας σε όλο τον πλανήτη. Κυκλοφορούμε την ελληνική του μετάφραση 17 χρόνια αργότερα, σε μια εποχή που ο δημοκρατικός λόγος έχει γίνει πλέον καθολικός. Γιατί, όμως, να επιμείνουμε σε μια κριτική της δημοκρατίας; Γιατί όταν ο δημοκρατικός λόγος την ίδια στιγμή που νομιμοποιεί τις «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» σε Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν και Ιράκ αποτελεί τον κυρίαρχο λόγο της πολύχρωμης αντίστασης στον πόλεμο, η επανάσταση είναι αναγκασμένη να «αναζητήσει έναν άλλο τρόπο», να «ψελλίσει μια γλώσσα που δε θα είναι ούτε αυτή του πολιτικού, ούτε αυτή του δικηγόρου».
Η βασική συνεισφορά του κειμένου των γάλλων συντρόφων είναι ότι δείχνει πώς η δημοκρατία αποτελεί κομμάτι των κοινωνικών σχέσεων του κόσμου του κεφαλαίου. Η δημοκρατία γεννήθηκε, μαζί με το λόγο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατά την περίοδο που το κεφάλαιο αναδυόταν, «με αίμα και φωτιά», μέσα από την καταστροφή των κοινοτήτων και των προηγούμενων μορφών παραγωγής της ζωής. Η δημοκρατία γεννήθηκε όταν αυτή η ιστορική κίνηση διέλυε τους προϋπάρχοντες κοινωνικούς δεσμούς, παράγοντας άτομα-ιδιοκτήτες μονάχα της εργατικής τους δύναμης, παράγοντας δηλαδή προλετάριους. Όπως η ανταλλαγή, η οποία καθολικοποιείται αυτή την περίοδο, έτσι και η δημοκρατία συνθέτει την ενότητα ενός ήδη διασπασμένου κόσμου. Τον ενοποιούν, όμως, ως διασπασμένο. Η ψήφος αποτελεί το πολιτικό αντίστοιχο του χρήματος. Έτσι, για την απελευθέρωσή μας, δεν τίθεται το ζήτημα να προσπαθήσουμε να εγκαθιδρύσουμε μια νέα δημοκρατία ή ένα νέο τύπο δημοκρατίας. Αυτή η δημοκρατία που υπάρχει είναι η μόνη δυνατή.
Ωστόσο, ακριβώς επειδή η δημοκρατία βρίσκεται στην καρδιά των κοινωνικών σχέσεων αυτού του κόσμου, στοιχειώνει τα μυαλά μας, τις πράξεις μας και άρα τους αγώνες της τάξης μας. Εδώ βρίσκεται και η άλλη σημαντική συνεισφορά της ανάλυσης του Le Brise-Glace. Οι συγγραφείς τονίζουν ότι «τα κινήματα στη σύγχρονη εποχή -στην εποχή της γέννησης και της ταυτόχρονης ανάπτυξης του καπιταλισμού και της δημοκρατίας- παρουσίαζαν πάντα μια διπλή φύση, τόσο τη ριζοσπαστική αντίθεση στην τάξη του κόσμου όσο και την αξίωση για μια θέση στην αγκαλιά του». Η διπλή αυτή φύση παρουσιάζεται ως αντίφαση σε κάθε προλεταριακό αγώνα, γεγονός που πηγάζει από την ίδια την αντιφατική φύση του προλεταριάτου. Η δημοκρατία αποτελεί ένα όριο που κάθε προλεταριακό κίνημα οφείλει να ξεπεράσει, αν θέλει να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση της κατάργησης της τάξης και της κομμουνιστικοποίσης των κοινωνικών σχέσεων. Όταν το προλεταριακό κίνημα μιλάει τη γλώσσα της δημοκρατίας, μιλάει τη γλώσσα του κεφαλαίου, άρα αναπαράγει τη δική μας φτώχεια. Όποιος βάζει ως προτεραιότητα το ζήτημα της διαχείρισης είναι καταδικασμένος να δημιουργήσει ένα μηχανισμό διαχείρισης. Η κομμουνιστική κριτική θέλει να επιστρέψει τη συζήτηση στο περιεχόμενο της ζωής μας, του λόγου και των πράξεών μας. Οι συγγραφείς δείχνουν αυτή την αντίφαση σε συγκεκριμένα παραδείγματα ταξικών αγώνων στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80, τονίζοντας τις κομμουνιστικές χειρονομίες των προλετάριων και ασκώντας κριτική στην αναπαραγωγή της δημοκρατικής ιδεολογίας.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο προλογικό σημείωμα, να σημειώσουμε ότι έχουμε προσπαθήσει με υποσημειώσεις να κάνουμε καλύτερα κατανοητές στον αναγνώστη ορισμένες αναφορές σε πρόσωπα, κοινωνικές καταστάσεις και προλεταριακούς αγώνες στη Γαλλία, που είναι σχετικά άγνωστα στην Ελλάδα.
Το Le Brise-Glace ήταν μια γαλλική προλεταριακή ομάδα που εξέδιδε το ομώνυμο περιοδικό. Συνολικά κυκλοφόρησαν 4 τεύχη του περιοδικού μεταξύ 1988 και 1990. Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στο διπλό τεύχος 2-3 το 1989. Μέλη της ομάδας είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν με το Ζιλ Ντωβέ στο περιοδικό La Banquise.
